Legiony Piłsudskiego w Piotrkowie. To tu działało centralne biuro werbunkowe [ZDJĘCIA]

W 1915 roku umiejscowiono w Piotrkowie siedzibę Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego i Centralnego Biuro Werbunkowe Legionów Polskich. Tutaj została zlokalizowana Naczelna Komenda Armii i Komenda Grupy Legionów, bataliony uzupełniające, Magazyny Umundurowania i Broni oraz Pomocniczy Komitet Wojskowy, organizujący społeczne zbiórki na cele obronne. Centralne Biuro Werbunkowe dopiero w 1917 roku zostało przeniesione do Warszawy.

ZOBACZ TAKŻE: Grób Nieznanego Żołnierza w Piotrkowie. Powstał po odzyskaniu niepodległości [ZDJĘCIA]

Centralne Biuro Werbunkowe  w Piotrkowie

21 marca 1915 roku na Rynku uroczysty raport złożyły oddziały Legionów. Komenda Grupy Legionów Polskich stacjonowała w Piotrkowie do października 1915 roku. Jej zadaniem było organizowanie i szkolenie nowych oddziałów oraz kierowanie wszystkimi instytucjami legionowymi na zapleczu frontu.

Miasto odwiedził także Józef Piłsudski. Miał osobiście nadzorować werbunek młodych Polaków zjeżdżających do Piotrkowa z wielu zakątków Polski pod zaborami.

W Piotrkowie umieszczono Centralne Biuro Werbunkowe, ale także Centralne Biuro Poborowe i Centralny Urząd Ewidencyjny. Departament Wojskowy Naczelnego Komitetu Narodowego poprzez Biuro Zapomogowe wspierał rodziny legionistów oraz inwalidów legionowych.

Wypełnianie zadań propagandowych departamentu odbywało się poprzez Biuro Prasowe, Administrację Wydawnictw, Drukarnię Państwową i Biuro Techniczno-Fotograficzne. Biura DW NKN mieściły się, w nieistniejącym dziś budynku, przy ul. Rokszyckiej 22, obecnie ul. Gabriela Narutowicza, w Piotrkowie.

ZOBACZ TAKŻE: Tak zaczęła się II wojna światowa w Piotrkowie. Oto jak wyglądało zbombardowane w nalotach miasto [ZDJĘCIA]

Droga do wolnej Polski wiodła przez Piotrków

Oprócz spisu legionistów autorzy zawarli w nim także informacje o tym jak w mieście legiony się formowały i jak Piotrków przetrwał historyczne wydarzenia z I wojny światowej. Podkreślają, że miasto miało dogodne warunki komunikacyjne poprzez Kolej Warszawsko-Wiedeńską i położone było w niewielkiej odległości od stołecznej Warszawy. Dlatego stało się centrum działań polskich ruchów niepodległościowych.

Piotrków zaś znajdował się w austro-węgierskiej strefie okupacyjnej, dzięki czemu stosunkowo szybko pojawiły się tu instytucje i agendy podległe Naczelnemu Komitetowi Narodowemu, a przede wszystkim Departament Wojskowy i Legiony Polskie. Na wiosnę 1915 r. w Piotrkowie i okolicznych miejscowościach rozpoczęto formowanie III Brygady Legionów Polskich.

Ewidencja Centralnego Biura Werbunkowego Legionów Polskich to wpisy dotyczące 1444 ochotników, przybywających do piotrkowskiej komisji werbunkowej z terenów od Lwowa po Warszawę. Nie brak wśród nich również mieszkańców Łodzi, Tomaszowa Mazowieckiego, czy nawet Polaków powracających z emigracji ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, czy Wielkiej Brytanii.

ZOBACZ TAKŻE: Liczba mieszkańców Piotrkowa niższa niż przewidywano. Miasto wyludnia się w szybkim tempie

Powstanie Legionów to historia Piotrkowa

Przeniesienie do Piotrkowa, pod koniec lutego 1915 r., siedziby najważniejszej struktury Naczelnego Komitetu Narodowego, jakim był Departament Wojskowy, odpowiedzialny za werbunek, organizowanie i propagowanie służby w Legionach Polskich, nadało miastu rangę stolicy polskiej irredenty. Kierownikiem Departamentu był przez cały okres istnienia ppłk Władysław Sikorski.

W kwietniu 1915 roku, w Piotrkowie Biuro Naczelnego Komitetu Narodowego w budynku przy ul. Bykowskiej 20 otworzył Jan Dąbski. Zatrudnił w nim pięciu etatowych pracowników, z których dwóch skierował do zadań agitacyjnych na wsi, a trzech pozostawił do obsługi placówki. W swoim sprawozdaniu okresowym podał, że dziennie przyjmowano od kilku do kilkunastu interesantów.

W początkach 1917 r. nastąpiła kolejna reorganizacja werbunku na terenach Królestwa – ochotnicy mieli być teraz werbowani nie do Legionów ale do polskiej armii. 26 stycznia CBW przeniosło swoją siedzibę z Piotrkowa do Warszawy. Przestało też być agendą NKN kładąc tym samym kres roli DW, jako organizatora i koordynatora akcji werbunkowej. 29 stycznia 1918 Komisja Wykonawcza NKN podjęła decyzję o likwidacji działalności wszystkich swoich agend, w tym Departamentu Wojskowego.