![Wielka synagoga w Piotrkowie. Była tu już hala sportowa, biblioteka i archiwum [ZDJĘCIA] - Zdjęcie główne](https://static.ddbelchatow.pl/galleries/b51b9eef-6728-4b54-801c-0f71a49c6d1c)
Budowla przy obecnej ulicy Jerozolimskiej wybudowana została w latach 1791- 1793. Powstała budowla murowana, imponująca, chluba żydowskiej społeczności Piotrkowa. Stanęła w ówczesnej Wielkiej Wsi, zwanej też Żydowskim Miastem – na wschód od Zamku Królewskiego. Wielka synagoga służyła Żydom do II wojny światowej. W XXI wieku była siedzibą biblioteki, a obecnie jest tu archiwum państwowe.
Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim obchodziło w 2019 r. jubileusz 100-lecia nieprzerwanej działalności. Powstało na podstawie „Dekretu o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami z dnia 7 lutego 1919 r.”, które organizowało sieć archiwów państwowych w niepodległej Polsce.
Wielka synagoga w Piotrkowie z końca XVIII wieku
Budowa stała się możliwa, gdy 1679 roku gmina żydowska w Piotrkowie otrzymała od króla Jana III Sobieskiego przywilej zezwalający na budowę bóżnicy i lokalizację cmentarza. Pierwsza drewniana bóżnica wzniesiona w 1689 roku spłonęła około 1740 roku.Wielka Synagoga powstała w latach 1791-1793, a jej fundatorem był Mojżesz Kocyn. Za twórcę i budowniczego piotrkowskiej świątyni uważany jest Dawid Friedlander. Ten ceniony żydowski architekt i snycerz, projektant wystroju wnętrz w synagogach Wyszogrodu, Działoszyna, Grójca, Kępna i Łęczycy.
Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim znajduje się przy ulicy Jerozolimskiej 29. Obecnie jest jedną z najlepiej zachowanych synagog w Polsce, cenną ze względu na swoją unikatową architekturę.
Gmach utrzymany jest w konwencji klasycystycznej i neogotyckiej, a fundator przewidział „styl mauretański”. Mury musiały być zatem grube na półtora metra, a wystrój pełen przepychu. W dbałości o szczegóły nie pominięto więzi łączących Żydów z Polską: imponującą dekorację sali modlitewnej uwieńczył ogromny orzeł.
W 1854 synagoga została poważnie zdewastowana przez Rosjan. Po tym zdarzeniu budynek gruntownie odnowiono, nadając mu cechy stylu mauretańskiego oraz dobudowując babińce wzdłuż elewacji północnej i południowej.
Po 1868 nastąpiła gruntowna przebudowa elewacji zachodniej według projektu Ignacego Markiewicza, wysunięcie jej o 5 metrów do przodu i nadanie jej form orientalnych z dwiema wieżyczkami po bokach. Dzięki temu powiększono babiniec poprzez wprowadzenie dodatkowych galerii dla kobiet, wspartych na czworobocznych kolumnach.
Wielka Synagoga w Piotrkowie po II wojnie światowej
Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę, bezpowrotnie niszcząc jej cenne wyposażenie. Po zakończeniu wojny o synagogę ubiegało się kilka instytucji, w tym Kongregacja Wyznania Mojżeszowego oraz Międzykomunalny Związek Szpitalnictwa w Piotrkowie, który chciał włączyć synagogę w skład pobliskiego szpitala św. Trójcy.W 1954 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przekazało synagogę Klubowi Sportowemu „Unia”, który urządził w niej salę sportową. W związku z protestami kongregacji żydowskiej, klub w 1955 zrezygnował z użytkowania synagogi. W tym samym roku budynek został przekazany Spółdzielni Pracy Ozdób Choinkowych „Szkło”.
W latach 1964-1967 synagoga została gruntownie wyremontowana oraz odrestaurowana i przeznaczona na siedzibę Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Próchnika. W 2019 bibliotekę przeniesiono do nowej siedziby w Mediatece, a synagoga stała się siedzibą Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim.
Na ścianie synagogi znajduje się tablica pamiątkowa z treścią w językach polskim, hebrajskim, jidysz oraz angielskim: „W tym budynku mieściła się kiedyś Wielka Synagoga. Ta tablica poświęcona jest pamięci Żydów piotrkowskich zamordowanych przez okupantów hitlerowskich w latach 1939-1945”.
Niezwykłe wnętrze Wielkiej Synagogi znany z przekazów
Murowany i orientowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Wewnątrz w zachodniej części znajduje się płytki przedsionek, z którego wchodzi się do głównej sali modlitewnej. Orientalny charakter fasadzie głównej oraz elewacjom bocznym nadają spłaszczone łuki, ścianki attykowe przesłaniające spadek dachu, fryzy wieńczące elewacje – machikułowy i arkadowy, wieżyczki akcentujące wszystkie narożniki oraz rombowa siatka, która jest nawiązaniem do wzorów arabskich.W sali głównej na wschodniej ścianie pierwotnie znajdował się bogato zdobiony, wykonany z drzewa gruszy Aron ha-kodesz, czyli szafa ołtarzowa. Po jego obu stronach znajdowały się rzeźbione lwy naturalnej wielkości, stojące na tylnych nogach i podtrzymujące złotą koronę na Torę, a na szczycie orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Aron ha-kodesz otaczały rzeźbione postaci cherubinów, gałęzie roślin, na których wisiały instrumenty muzyczne, wzorowane na używanych w Świątyni Jerozolimskiej, inskrypcje hebrajskie oraz liczne motywy roślinne i biblijne.
Tuż obok stoi budynek zwany Małą Synagogą ufundowany w 1775 roku przez Hersza Piotrkowera. Po ukończeniu budowy sąsiedniej Wielkiej Synagogi służył jako szkoła żydowska, na piętrze zbierał się sąd rabinacki i zarząd gminy żydowskiej. Na parterze zachowały się podstawy czterech filarów, pomiędzy którymi dawniej stała bima. Na ścianie wschodniej górnej kondygnacji zachowała się polichromia, stanowiąca niegdyś górną część oprawy aron ha-kodesz.
Komentarze (0)
Wysyłając komentarz akceptujesz regulamin serwisu. Zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o ochronie danych osobowych, podanie danych jest dobrowolne, Użytkownikowi przysługuje prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Jak to zrobić dowiesz się w zakładce polityka prywatności.