UE rewolucjonizuje rynek – szczoteczki, kosmetyki i ubrania znikną ze sklepów

Substancje perfluoroalkilowe i polifluoroalkilowe, określane skrótem PFAS, to grupa związków chemicznych o unikalnej odporności na wodę, tłuszcze, wysoką temperaturę oraz promieniowanie UV. Ich największą zaletą – trwałość – okazała się jednocześnie ich największą wadą. PFAS praktycznie nie ulegają rozkładowi, dlatego określane są mianem „wiecznych chemikaliów”. Z łatwością kumulują się w środowisku oraz organizmach ludzi i zwierząt.

Początki: przypadek, który zapoczątkował epokę syntetycznej trwałości

Historia PFAS zaczyna się w latach 40. XX wieku, gdy pracujący nad wojskowym projektem chemicy przypadkowo odkryli politetrafluoroetylen (PTFE) – substancję odporną na niemal każde znane oddziaływanie fizykochemiczne. PTFE, znany później komercyjnie pod nazwą handlową, dał początek setkom wariantów związków, które szybko znalazły zastosowanie w niemal każdej gałęzi przemysłu. W ciągu dekad PFAS zrewolucjonizowały sposób, w jaki produkujemy przedmioty codziennego użytku – od patelni po sprzęt wojskowy.

Wszechobecność PFAS: co zawiera te substancje?

Współcześnie trudno wskazać przestrzeń domową wolną od PFAS. Znajdziemy je:

• w kuchni – w nieprzywierających patelniach, opakowaniach na pizzę i papierze do pieczenia,
• w łazience – w wodoodpornych tuszach, kremach, a nawet pastach do zębów i nici dentystycznych,
• w salonie – w meblach odpornych na zabrudzenia, dywanach, sprzęcie elektronicznym,
• w garderobie – w kurtkach, płaszczach i ubraniach technicznych z powłokami odpornymi na wodę i brud.

Ich obecność jest tak powszechna, że przeciętny obywatel Unii Europejskiej codziennie styka się z dziesiątkami produktów zawierających PFAS, często nie mając o tym pojęcia.

PFAS poza domem – znaczenie przemysłowe

Związki PFAS pełnią kluczową rolę również w sektorach przemysłu o strategicznym znaczeniu. Znajdują zastosowanie w produkcji półprzewodników używanych w elektronice, hydraulice samolotów, panelach słonecznych i turbinach wiatrowych. W gaśnicach pianowych stosowanych na lotniskach i w rafineriach stanowią składnik decydujący o skuteczności działania. W medycynie PFAS wykorzystuje się do produkcji trwałych i bezpiecznych implantów.

Ich niemal niezniszczalna struktura chemiczna sprawia, że związki te nie ulegają naturalnym procesom biodegradacji. Oznacza to, że PFAS krążą w przyrodzie przez setki, a nawet tysiące lat. Co gorsza, nie są one zatrzymywane przez standardowe systemy oczyszczania – przenikają do wód gruntowych, a następnie do wody pitnej. To sprawia, że nawet osoby mieszkające z dala od zakładów przemysłowych mają kontakt z tymi substancjami, co potwierdzają wyniki licznych badań.

Ryzyko dla zdrowia publicznego

Długotrwałe narażenie na PFAS wiąże się z wieloma zagrożeniami zdrowotnymi. Ich obecność w organizmach ludzi i zwierząt może prowadzić do rozregulowania gospodarki hormonalnej, osłabienia układu odpornościowego, a także zwiększa ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów. Eksperci ostrzegają również przed możliwym wpływem tych substancji na rozwój płodowy i zaburzenia neurologiczne.

Unia Europejska podejmuje działania

W odpowiedzi na rosnące zagrożenie, Unia Europejska przygotowuje zakrojony na szeroką skalę zakaz stosowania PFAS. Będzie to jedna z najbardziej rozbudowanych regulacji środowiskowych w historii UE. Jej celem jest całkowita eliminacja „wiecznych chemikaliów” z rynku i ochrona zdrowia 450 milionów obywateli Wspólnoty. Obejmuje to nie tylko zakaz produkcji i importu, ale również obowiązek opracowania bezpiecznych alternatyw.