Stare plany Piotrkowa Trybunalskiego. Pokazują jak rozrastało się miasto [ZDJĘCIA]

Ludną, szybko rozwijającą się osadą Piotrków stał się w wieku XIII. Pod koniec tego wieku został centrum administracyjnym regionu. Szczególnie istotnym okresem dla miasta były czasy Rzeczpospolitej Obojga Narodów: od 1578 aż do upadku państwa obradował tutaj Trybunał Koronny. Od 1846 przejeżdżała tędy Kolej Warszawsko-Wiedeńska. W 1979 odbywały się tutaj Centralne Dożynki, z okazji których Piotrków został znacznie rozbudowany. 

Od średniowiecznej osady do siedziby Trybunału

Położenie na skrzyżowaniu ważnych dróg przełożyło się na rozwój miejscowego handlu i przyczyniło się do uczynienia z Piotrkowa miejsca obrad zjazdów szlacheckich, sejmów a ostatecznie siedziby Trybunału Koronnego.

Do końca XII wieku Piotrków uzyskał już status ośrodka wyróżniającego się w regionie. Świadczą o tym choćby odbywające się tu sądy książęce z których jeden w 1217 roku rozpatrywał sprawę pomiędzy sulejowskimi cystersami a chłopami przypisańcami. Zapis ten, zawarty na kartach przechowywanego w zasobie Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim Kopiarza Sulejowskiego, stanowi jednocześnie najstarszy zachowany do współczesności zapis łacińskiej nazwy Petrecove dotyczącej Piotrkowa.

Miejscowość rozwijała się stopniowo. Pierwszy przywilej lokacyjny na tzw. prawie polskim, został nadany miastu prawdopodobnie pomiędzy 1273 a 1292 rokiem przez Władysława Łokietka. Ponowiony przywilej lokacyjny na prawie niemieckim został nadany miastu 4 czerwca 1404 roku przez Władysława Jagiełłę w Inowłodzu.

Pomyślny rozwój miasta spowodował, że Piotrków w XV wieku wysunął się na pierwsze miejsce spośród wszystkich ówczesnych miast województwa łęczyckiego i sieradzkiego.

Zaczęło się od osady targowej 

O ile pierwotny obrys piotrkowskich murów możliwe że posiadał jedynie dwie bramy, to już w początku wieku XVII bram było trzy: Sieradzka, Krakowska i Wolborska. Bramy Krakowska i Wolborska znajdowały się w niewielkiej odległości od kościoła farnego pw. św. Jakuba Apostoła, wybudowanego najpewniej w drugiej połowie XIII wieku.

W historyczny krajobraz miasta z czasem wkomponowano kolejne budynki sakralne – Klasztor oo. Dominikanów  z XIV w., Kościół Nawiedzenia N.P. Marii  z XIV w. oraz nieistniejący już Klasztor oo. Franciszkanów  z XVII w.

Serce miasta – rynek piotrkowski – uformował się w XIV wieku. W dynamicznie rozwijającym się Piotrkowie w XVI w. zamieszkiwało około 3000 osób.

Liczne sejmy wywarły duży wpływ na rozwój miasta. Powstawały nowe zabudowania, które w dużej mierze przeznaczone były na kwatery dla przyjezdnych. Tylko senatorowie i dostojnicy dworu, w związku z dosyć częstymi wizytami w Piotrkowie, mogli pozwolić sobie na to aby posiadać w obrębie murów miejskich własne mieszkanie. Część z nich budowała w okolicy np. w Wielkiej Wsi swoje rezydencje.

Okres ten przyczynił się do podniesienia rangi i prestiżu miasta, szczególnie odkąd Piotrków w 1578 roku stał się również jedną siedzib sądu, jakim był Trybunał Koronny. We wrześniu 1792 roku rozpoczął jednak urzędowanie ostatni Trybunał Koronny Rzeczypospolitej.

W 1807 roku, po utworzeniu przez Napoleona I Księstwa Warszawskiego (1807-1815), Piotrków znalazł się w departamencie kaliskim. W wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego 1815 roku zostało utworzone Królestwo Polskie, w latach 1815-1837 Piotrków był siedzibą władz obwodu i powiatu piotrkowskiego, ujętych w ramach województwa kaliskiego. Piotrków jako miasto powiatowe znajdował się kolejno w strukturach województwa kaliskiego (1815-1837), guberni kaliskiej (1837-1845) i guberni warszawskiej (1845-1867).

W 1820 roku ogólna liczba mieszkańców wynosiła 4130 osób. Zabudowę miejską stanowiło 245 domów w tym 74 murowane oraz 171 drewnianych.

Droga żelazna i przemysłowy rozkwit

Wiek XIX przyniósł miastu jeden z największych awansów administracyjnych w jego historii. W 1867 roku powstała gubernia piotrkowska. W jej południkowym układzie geograficznym znalazły się tereny, które z czasem okazały się ważnymi centrami przemysłowymi. To uczyniło z niej najbogatszą ze wszystkich guberni Królestwa Polskiego.

Piotrków rozpoczął ważny w swej historii etap rozwoju. Ulokowanie w mieście siedzib wielu urzędów wpłynęło m.in. na zmiany struktury zatrudnienia. W drugiej połowie dziewiętnastego stulecia w mieście powstawać zaczęły zakłady przemysłowe, takie jak Manufaktura Piotrkowska, huty szkła „Hortensja” i „Kara”. Pojawienie się nowych miejsc pracy w naturalny sposób przyciągnęło do miasta nowych mieszkańców.

Piotrków „gubernialny” w latach 70. XIX w. doświadczył szybkiej rozbudowy. Oprócz gmachów urzędów, budowano wówczas wiele kamienic czynszowych. Na potrzeby miejscowych elit powstawały również budynki mieszkalne wzorowane na budowlach z wielkich miast w kraju i za granicą. 

W okresie 1871-1882 zaludnienie miasta zwiększyło się z 16945 do 23046 mieszkańców, zaś u schyłku tego przedziału czasu na 433 posesjach znajdowały się 962 domy mieszkalne i 1051 budynków usługowych i gospodarczych różnego typu. W kolejnych latach, aż do końca okresu zaborów, liczba ludności miasta wzrosła przeszło dwukrotnie osiągając w 1914 roku ponad 40 tysięcy mieszkańców.

Budowlana ofensywa nowego województwa 

W Piotrkowie Trybunalskim znalazły swoje siedziby urzędy i instytucje wysokiego szczebla, co bezpośrednio przełożyło się na dalszy rozwój miasta. Piotrków Trybunalski zmieniał się pod względem swej zabudowy. Na przestrzeni kolejnych lat w pejzażu miejskim pojawiły się nowe osiedla mieszkaniowe, ale też szereg obiektów użyteczności publicznej. Szczególnie przyczyniły się do tego rozwoju przygotowania do Centralnych Dożynek w latach 1978-1979.

Lata powojenne to również rozwój demograficzny Piotrkowa Trybunalskiego. Poziom zaludnienia miasta wzrastał systematycznie, aby w roku 1980 osiągnąć pułap około 75 tysięcy mieszkańców.